Czystość osadów dennych

W związku z planowanymi pracami podczyszczeniowymi i czerpalnymi Zarządu Morskiego Portu Gdynia S.A. regularnie zleca analizę czystości osadów dennych, zalegających dno akwenów portowych.

Do końca roku 2012 pomiary wykonywane były zgodnie z procedurami zawartymi w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. z 2002 r. Nr 55, poz. 498) oraz zgodnie z Zarządzaniem Porządkowym Nr 3 Dyrektora Urzędu Morskiego w Gdyni z dn. 18 lipca 1998 r. Przepisy portowe (Dz. U. Woj. Pom. Nr 78, poz.474).

W roku 2013 r. nastąpiła zmiana Ustawy o odpadach (Dz. U. z 2013 r. poz. 21) i obecnie analiza osadów dennych zalegających dno akwenów portowych jest wykonywana w oparciu o wytyczne do Konwencji Helsińskiej HELCOM Guidelines for the disposal of dredged material at sea adopted in June 2007

W badanych próbach dokonuje się pomiarów stężeń:

• metali: arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi, niklu, ołowiu, rtęci
• wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA): benzo(a)antracenu, benzo(b)fluorantenu, benzo(k)fluorantenu, benzo(g,h,i)perylenu, benzo(a)pirenu, dibenzo(a,h)antracenu, indeno(1,2,3-c,d)iprenu
• polichlorowanych bifenyli (PCB): suma kongenerów PCB 28, 52, 101, 118, 138, 153 i 180

Zgodnie z powyższymi zaleceniami do Konwencji Helsińskiej zalecane są następujące zależności pomiędzy kubaturą urobku, a liczbą punktów poboru prób.

Wykaz przeprowadzonych analiz:

• 2003 r. pomiar czystości osadów dennych w pasie 50 m i do głębokości 0,5m w obrębie wszystkich eksploatowanych nabrzeży, w sumie 77 prób czerpakowych, Stwierdzono przekroczenie stężeń miedzi o 90%, ołowiu o 43% i dibenzo(a)antracenem o 80% przy Nabrzeżu Węgierskim oraz o benzo(a)pirenu o 20% przy Nabrzeżu Stanów Zjednoczonych.
• 2005 r. pomiar czystości osadów dennych w rejonie Basenu III i obrotnicy, pobrano 50 prób rdzeniowych o średniej głębokości 3 m, Stwierdzono przekroczenie stężeń WWA w 3 rdzeniach pobranych przy Nabrzeżu Duńskim.
• 2006 r. pomiar czystości osadów dennych w rejonie terenu Basenu IV i kanału portowego, pobrano 28 prób rdzeniowych o średniej głębokości 2,5 m. Nie stwierdzono żadnych przekroczeń
• 2008 r. pomiar czystości osadów dennych w pasie 50 m i do głębokości 1 m w obrębie wszystkich eksploatowanych nabrzeży, w sumie 77 prób czerpakowych, Osady denne zalegające w basenie portowym przy Nabrzeżu Węgierskiem są zanieczyszczone metalami ciężkimi i WWA. Przy pozostałych nabrzeżach nie stwierdzono żadnych przekroczeń pomiar czystości osadów dennych- 15 prób powierzchniowych osadów dennych pobranych na torze podejściowym, Nie stwierdzono żadnych przekroczeń.
• 2011 r. pomiar czystości osadów dennych w 6 próbach pobranych w obrębie Nabrzeża Polskiego, w miejscu postoju doku pływającego firmy Maritim,Nie stwierdzono żadnych przekroczeń.
• 2013 r. pomiar czystości osadów dennych w pasie 50 m i do głębokości 1,5 m w obrębie wszystkich eksploatowanych nabrzeży, w sumie 74 próby czerpakowe, Stwierdzono przekroczenie stężenia metali ciężkich i WWA przy Nabrzeżu Węgierskim. Przy pozostałych nabrzeżach nie stwierdzono żadnych przekroczeń.

Monitoring rejonu klapowiska

Ze względu, że znaczna część urobku z pogłębiania akwenów portowych jest odkładany w morzu, na specjalnie wyznaczonym do tego celu, przez Urząd Morski w Gdyni miejscu zwanym klapowiskiem, Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. wykonuje jego badania co ok. 3 lata.

W roku 2012 badaniami objęto rejon klapowiska Gdynia oraz obszar sąsiadujący.

Teren tego klapowiska zajmuje obszar ok. 6,4 km²

Rys.1. Lokalizacja Klapowiska Gdynia w rejonie Zatoki Gdańskiej

Do analizy pobrano 29 próbek osadów z rejonu klapowiska oraz 21 próbek osadów z punktów zlokalizowanych w rejonie wokół klapowiska. W próbkach tych wykonano badania fizyczno-chemiczne oraz biologiczne badania makrozoobentosu. Pobór oraz analiza tych próbek została sfinansowana z projektu ECODUMP „Application of ecosystem principles for the location and management of offshore dumping sites in SE Baltic Region”  realizowanego w ramach programu Południowy Bałtyk, Współpraca Transgraniczna 2007-2013 (WTPB.02.01.00-72-016/10).

Rys.2. Lokalizacja punktów poboru osadów oraz próbek biologicznych z rejonu kalpowiska Gdynia oraz obszaru wokół niego

Jak wykazały badania geofizyczne w rzeźbie dna badanego obszaru klapowiska Gdynia wyraźnie wyodrębniono cztery zasadnicze partie: powierzchnia równiny akumulacyjno – abrazyjnej (na głębokości 30-35 m), rozległy grzbiet w jej obrębie o przebiegu SW-NE,  zbocze równiny akumulacyjno-abrazyjnej o nachyleniu 10⁰ (sięgające  od ok. 30-35 m do ok. 40-50 m głębokości)  i równina akumulacyjna.

W obrębie równiny akumulacyjno-abrazyjnej jak i zbocza stwierdzono występowanie licznych nierówności o deniwelacjach lokalnie nawet ponad 1m. Były one różnego kształtu i wielkości, rozmieszczone w sposób nieuporządkowany, co świadczy o ich antropogenicznym pochodzeniu. W przypadku powierzchni  grzbietu stwierdzono, że  jest  bardzo nierówna, z bardzo licznymi pagórkami i grzędami oraz zagłębieniami kolistymi i wydłużonymi, różnej wielkości i kształtu o chaotycznym rozmieszczeniu. Z uwagi na to, że nie wykonano pomiarów batymetrycznych obszaru klapowiska przed prowadzonymi inwestycjami nie można jednoznacznie stwierdzić, na ile zdeponowane osady z ZMPG S.A. (w ramach omawianych inwestycji) wpłynęły na zmianę ukształtowania dna w badanym obszarze.

Porównując otrzymane wyniki badań fizyczno-chemicznych z wartościami z 2009 r. stwierdzono niewielki wzrost stężenia As, Hg, WWA oraz PCB w osadach po zdeponowaniu urobku czerpalnego z Portu i toru podejściowego na klapowisku Gdynia. Stwierdzono również wyraźną  różnicę w poziomym rozkładzie Hg. Generalnie jednak badane substancje w powierzchniowej warstwie osadów występowały na niskim poziomie nie przekraczając wartości typowych dla badanego obszaru Zatoki Gdańskiej i Zatoki Puckiej. Analizując poziom stężeń metali, analitów z grupy WWA oraz kongenerów PCB ujętych w Załączniku do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 (Dz. U. Nr 55, poz. 498) dotyczącego rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują, że urobek jest zanieczyszczony, nie stwierdzono w żadnej z badanych próbek osadów pobranych zarówno na terenie klapowiska jak i wokół tego terenu, przekroczeń dopuszczalnych wartości. Tym samym powierzchniowa warstwa osadów zbadanego rejonu, w świetle przytaczanego Rozporządzenia, może być uznana za niezanieczyszczoną.

Badania makrozoobentosu wykazały, że średnie wartości biomasy, jak również liczebność i  skład gatunkowy zanotowane na klapowisku Gdynia i w rejonie wokół klapowiska są typowe dla rejonów zewnętrznej części Zatoki Puckiej o podobnych głębokościach (Kruk-Dowgiałło i Szaniawska 2008). Niewielkie różnice w obrębie rejonu badań nie są związane z działalnością klapowiska, lecz wynikają z naturalnej zmienności środowiskowej i zespołów makrozoobentosu.

W oparciu o przeprowadzone badania oraz badania z 2009 roku można stwierdzić, że zdeponowanie osadów z ZMPG S.A. (ze zrealizowanego projektu) na klapowisku Gdynia, nie wpłynęło negatywnie na siedlisko denne w rejonie klapowiska oraz na obszary Natura 2000 –  Zatoka Gdańska i Półwysep Helski – PLH 220032.